Hem dünya hem de Türkiye istatistiklerine bakıldığında şirketlerin büyük bir kısmı (%70-90) aile şirketlerinden oluşmaktadır. Peki bu tür şirketlerde en çok yaşanan sorunları 3 başlıkta özetlemek istersek, hangi konular öne çıkar dersiniz?
Ortak Amaç ve Vizyon Eksikliği:
Uzun vadeli hedefler ve ortak bir vizyon net bir şekilde belirlenmediğinde veya bu konuda bir ortak yaklaşım benimsenmediğinde aile üyelerinin farklı kişisel hedeflere odaklanması şirketin sürdürülebilir başarıyı sağlamasını engeller.
Yönetim Belirsizliği:
Liderlik, yetki ve karar süreçlerinde belirsizlik, çatışmalara ve etkin yönetim eksikliğine yol açar. İş süreçlerinin net bir şekilde tanımlanmaması ve şeffaf olmaması da verimsizlik ve kaynak israfı sonucu doğurur. Sermaye yönetimi ve finansal planlama konusundaki belirsizlikler şirketin mali yapısını zayıflatabilir ve uzun vadeli büyümeyi engelleyebilir.
İş ve Aile Çatışması:
Aile üyeleri arasında işle ilgili anlaşmazlıkların aile ilişkilerine yansıması hem iş hem de aile bağlamında gerilimler yaratarak ailenin bütünlüğünü tehdit edebilir. Aile üyelerinin gelecekteki rol ve sorumluluklarına dair netlik eksikliği, şirketin gelecekteki başarı ve sürdürülebilirliğini tehlikeye atar. Liyakate dayalı değil, aile bağlarına dayalı terfi ve istihdam uygulamaları, çalışanların motivasyonunu düşürerek verimliliği olumsuz etkiler.
Bu tür sorunları ortadan kaldırmak için hazırlanacak bir aile anayasası, şirketin geleceğini güvence altına almak ve aile üyeleri arasında yaşanabilecek çatışmaları minimize etmek amacıyla oluşturulan bir belgedir. Bir aile anayasası neleri içerir ve ne faydası olur şeklindeki sorularınız için işte size 10 maddelik bir özet.
1. Şirketin Amaçları ve Değerleri: Aile anayasasında, şirketin amaçları, değerleri ve misyonu net bir şekilde tanımlanır. Bu sayede aile üyeleri şirketin hedeflerine odaklanabilir ve ortak bir vizyon oluşturabilir.
2. Yönetim Süreci: Aile anayasasında, yönetim süreci ve karar verme mekanizmaları belirlenir. Hangi aile üyelerinin yönetici olacağı, yönetim kurulunun yapısı ve işleyişi gibi konular açıkça belirtilmelidir.
3. Aile Üyelerinin Rol ve Sorumlulukları: Aile anayasasında, aile üyelerinin şirketteki rolleri ve sorumlulukları açıkça tanımlanır. Hangi yetkinliklere sahip olan aile üyelerinin hangi görevleri üstleneceği belirlenir. Aile dışından profesyonellerin de şirket yönetimine dahil edilmesine ilişkin maddeler yer verilmesi de yaygın bir durumdur. Dış bir uzman gözüyle de konuların değerlendirilmesi amacına hizmet eder.
4. İşe Alım ve Terfi: Aile anayasasında, şirkete yeni işe alım süreci, terfi kriterleri ve performans değerlendirmeleri gibi konular düzenlenir. Bu sayede şirketin başarısı objektif kriterlere dayandırılabilir ve yetenekli çalışanların teşvik edildiği bir ortam oluşturulabilir.
5. Aile İçi Eğitim ve Gelişim: Aile üyelerinin işletme konusunda eğitim ve gelişimine yönelik politikalar ve programlar belirlenir ve aile anayasasında yer verilir.
6. Ortağın Hakları ve Sorumlulukları: Şirket ortaklarının hak ve sorumlulukları detaylı bir şekilde belirtilir. Kar paylaşımı, ortakların oy hakkı, şirketin yönetim şeklini belirleme gibi konuları düzenlemek, ortaklar arasında adil bir ortamın oluşmasını sağlar.
7. Şirketin Geleceği ve Devir Süreci: Aile anayasasında, şirketin geleceği ve devir süreci planlanmalıdır. Şirketin nasıl büyüyeceği, yeni projeler ve yatırımlar için nasıl kaynak sağlanacağı gibi konular ele alınmalıdır. Ayrıca, şirketin gelecekteki liderlik pozisyonları için nasıl bir yol haritası oluşturulacağı da belirlenmelidir.
8. Çözüm Yolları ve Uyuşmazlık Yönetimi: Aile anayasasında, aile üyeleri arasındaki çözüm yolları ve uyuşmazlık yönetimi süreçleri belirlenmelidir. Uyuşmazlıkların nasıl çözüleceği, arabuluculuk veya tahkim gibi alternatif çözüm yollarına başvurulup başvurulmayacağı gibi konular açıkça ifade edilmelidir.
9. Şeffaflık: Aile anayasasında, şirketin mali durumu, karar verme süreçleri ve önemli gelişmeler hakkında şeffaflık prensipleri belirtilmelidir.
10. Anayasayı Güncelleme ve Değiştirme: Aile anayasasında yer alan maddelerin zamanla değiştirilebileceği ve güncellenebileceği ifade edilmelidir. Şirketin büyümesi, aile üyelerinin değişen ihtiyaçları veya yasal düzenlemeler gibi faktörler, anayasanın revize edilmesini gerektirebilir.
Görüldüğü üzere bu tür bir çerçevenin hazırlanması oldukça önemli ve ertelenmeyecek kadar kritiktir. Konu aile olduğundan çok hassas dengelerin korunması gerekliliğini göz ardı edemeyiz. Bu nedenle bu süreç aynı zamanda bir uzlaşı ve uyumlanma sürecidir. Salt mantıkla yürütülemez, koçluk desteğiyle ilerlemek fark yaratır.
Aile şirketlerinde bir prensibe veya kurala bağlanması gerekenler kimse kırılmasın, üzülmesin yaklaşımıyla ötelendiğinde, bir gün maalesef içinden çıkılmaz bir çıkar çatışmasına dönüşebiliyor. Bu nedenle, özellikle yönetimde kimlerin rol alacağı, bu kişinin hangi kriterleri sağlaması gerektiği ve hiçbir varis gerekli liyakati taşımadığı durumlarda ise şirketin bekası için bir dış profesyonele yönetim sorumluluğunun verilmesine kadar sürecin tüm boyutuyla ele alınması hayatidir. Zira ancak şirket karlı bir ticari hayata devam ettiğinde hem kurucuların verdikleri emeğin karşılık bulması hem de varislerin kâr payıyla kazançlarının devam etmesi mümkün olur.
Sevgiyle kalın.
Belma Öztürk Gürsoy
ActionCOACH İşletme Koçu